Απώλεια, θλίψη και πένθος

Το άρθρο πρωτοδημοσιέυτηκε στο διαδικτυακό περιοδικό "Ψυχογραφήματα" http://psychografimata.com/

Οι όροι απώλεια, θλίψη και πένθος σχετίζονται με την ψυχολογική αντίδραση του ατόμου στον χαμό κάποιου κοντινού του προσώπου. Απώλεια είναι μία κατάσταση στέρησης από το αγαπημένο μας πρόσωπο. Θλίψη είναι ο υποκειμενικός τρόπος, με τον οποίο βιώνουμε το αίσθημα της λύπης γι΄ αυτή την απώλεια. Πένθος είναι η κατάσταση μίας ιδιάζουσας συμπεριφοράς, η οποία χαρακτηρίζεται από νοσταλγία και ανάμνηση για το προσφιλές πρόσωπο.

Η έντονη περίοδος αυτών των βιωμάτων, υπό κανονικές συνθήκες, περνά μέσα σε μερικούς μήνες. Παρ’ όλα αυτά, ο βαθμός και τα χρονικά όρια της συνέχισής τους, έχουν άμεση σχέση με παράγοντες όπως ο τρόπος και η αναμονή του θανάτου, η ηλικία του αποθανόντος και οι σχέσεις του με τους πενθούντες.

Διαφορική διάγνωση μεταξύ θλίψης και κατάθλιψης
Λόγω του μεγάλου βαθμού ομοιότητας μεταξύ των συμπτωμάτων της θλίψης και της κατάθλιψης, το βασικό κριτήριο διαχωρισμού των δύο καταστάσεων είναι ο βαθμός σχετικότητας της δεδομένης ψυχοσυναισθηματικής αντίδρασης προς το συγκεκριμένο συμβάν: βαθμός ταύτισης με τον αποθανόντα, βαθμός συναισθηματικής αμφιθυμίας προς τον αποθανόντα, αυτοκτονικοί ιδεασμοί ή τάσεις, βαθμός αυτοενοχοποίησης, βαθμός αυτοαπαξίωσης, κατά πόσο ο πενθών προκαλεί συναισθήματα εμπάθειας και συμπάθειας στους άλλους ή όχι, σταδιακή υποχώρηση των έντονων συμπτωμάτων, ανάγκη κοινωνικής στήριξης, η φαρμακευτική αγωγή δεν καταπραΰνει τα συμπτώματα.

Στάδια της θλίψης

1. Το άτομο δεν αντιλαμβάνεται πλήρως τι έχει συμβεί. Συχνά συνεχίζει να λειτουργεί «κανονικά» και συμμετέχει στη προετοιμασία της ταφής. Δίνεται η εντύπωση πως αντιμετωπίζει με νηφαλιότητα την απώλεια, παρ’ όλα αυτά το ίδιο το άτομο μπορεί να αισθάνεται «μουδιασμένο» και να βιώνει ένα αίσθημα αποπροσωποποίησης.
2. Η έντονη λύπη συνήθως ξεκινά μετά το αρχικό σοκ, το οποίο συχνά εκδηλώνεται με μια κατάσταση καθήλωσης και σύγχυσης. Στη συνέχεια εμφανίζονται εκδηλώσεις λύπης, πανικού, απόγνωσης, απελπισίας, θυμού, κλάματος, αδυναμίας, ελλειμματικής προσοχής, αδιαθεσίας, διαταραγμένου ύπνου, έλλειψης όρεξης και επικέντρωσης στο συμβάν.
3. Συνειδητοποίηση της απώλειας και έξαρση των συγκινησιακών συμπτωμάτων:

• Όνειρα, σχετιζόμενα με τον αποθανόντα.
• Αυτοενοχοποίηση για το θάνατο του αγαπημένου προσώπου.
• Πεποίθηση πως θα έπρεπε να πεθάνει ο πενθών και όχι ο αποθανών.
• Ψευδαίσθηση πως ο αποθανών είναι ζωντανός, η οποία συχνά συνοδεύεται και από παραισθήσεις.
• «Αναμάσημα» του συμβάντος.
• Έντονες αναμνήσεις για τον αποθανόντα.
• Αίσθηση για φυσική παρουσία του αποθανόντος.
• Συμπτώματα κατάθλιψης παρατηρούνται σε περισσότερες από 50% των περιπτώσεων. Τα πιο συχνά συμπτώματα είναι υποτονικότητα, διαταραγμένος ύπνος, κλάμα, αποδιοργάνωση, απόγνωση, απάθεια, έλλειψη όρεξης, απώλεια βάρους, κόπωση, αναποφασιστικότητα, ανησυχία, έλλειψη ενδιαφέροντος και νοήματος για τη ζωή, ελλειμματική προσοχή, ενοχές.
• Αυτοκτονικοί ιδεασμοί, σχετιζόμενοι με έλλειψη νοήματος ή αφόρητων ενοχικών ή άλλων επώδυνων συναισθημάτων.
• Κοινωνική απόσυρση και απόρριψη στήριξης από τον περίγυρο.
• Συχνές επισκέψεις στον τάφο και αναφώνηση του ονόματος του αποθανόντος.
• Επικέντρωση πάνω σε αγαπημένες φωτογραφίες του αποθανόντος.
• Αισθήματα θυμού προς τα μέλη της οικογένειας, προς τους εμπλεκόμενους γιατρούς ή προς τον ίδιό του τον εαυτό.

1. Σε γενικές γραμμές η κατάσταση της θλίψης υποχωρεί μετά τους πρώτους 6 μήνες από τη στιγμή του συμβάντος και ο πενθών αρχίζει να αναδιοργανώνει τη ζωή του.

Άτυπες εκδηλώσεις της θλίψης
Τα συμπτώματα της άτυπης θλίψης μπορούν να παραταθούν περισσότερο από ένα χρόνο. Όλα τα πιο πάνω συμπτώματα είναι πιο έντονα. Παρατηρείται επίμονη άρνηση του συμβάντος. Συχνά εκδηλώνονται υποχονδριακά συμπτώματα. Ο κίνδυνος από απόπειρα αυτοκτονίας είναι δύο φορές μεγαλύτερος με αποκορύφωμα την πρώτη επέτειο από το θάνατο του αγαπημένου προσώπου. Παρατηρείται επίσης μεγαλύτερη θνησιμότητα τους πρώτους έξι μήνες από το συμβάν, κυρίως από καρδιαγγειακές παθήσεις. Άλλες πιθανές εκδηλώσεις είναι βαρύ καταθλιπτικό επεισόδιο, ψυχωσικό επεισόδιο, χρήση ουσιών ή κατάχρηση οινοπνευματωδών ποτών.

Οι άτυπες μορφές θλίψης συνήθως εμφανίζονται όταν ο θάνατος ήταν αναπάντεχος, ο πενθών δεν είχε τη δυνατότητα να δει το σώμα του αποθανόντος ή δεν μπόρεσε να πενθήσει στην αρχή του συμβάντος, οι σχέσεις με τον αποθανόντα ήταν άσχημες, έχει πεθάνει μικρό παιδί, ο πενθών έχει βιώσει θάνατο γονιού στην παιδική του ηλικία, δεν έχει επαρκεί κοινωνική στήριξη.

Ψυχολογική στήριξη
Σκοπός της ψυχολογικής στήριξης είναι να διευκολυνθεί η κανονική πορεία και έκβαση της θλίψης και να αποφευχθεί/ θεραπευτεί η παθολογική της εξέλιξη, εάν υπάρχουν ενδείξεις για κάτι τέτοιο. Η προσωπική ιστορία του κάθε ατόμου ασκεί μεγάλη επίδραση πάνω στον τρόπο, με τον οποίο αντιμετωπίζει και αντεπεξέρχεται σοβαρές καταστάσεις στο παρών στάδιο της ζωής του. Πολλές από τις αντιδράσεις του ενεργοποιούνται αυτόματα και σε μεγάλο βαθμό επικρατούν πάνω στις σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές του. Η κατανόηση αυτών των παραγόντων μπορούν να βοηθήσουν το άτομο να βιώσει το πένθος του, έτσι ώστε να μπορέσει μετά να το ξεπεράσει. Το να μπορέσει κάποιος να ξεπεράσει τη θλίψη που βιώνει, για το χαμό κάποιου αγαπημένου του προσώπου, είναι ένα δύσκολο στάδιο για κάθε άτομο με παρόμοια εμπειρία. Αυτό πολλές φορές οφείλεται στην αδυναμία να αποχωριστεί κάποιος το αγαπημένο του πρόσωπο, το οποίο έχει χάσει. Ενοχικά αισθήματα για προδοσία προς το πρόσωπο του αποθανόντος, είναι επίσης ένας συχνός παράγοντας, ο οποίος εμποδίζει την ομαλή έκβασή του από τη θλίψη.

Αναλύονται και αναθεωρούνται οι σχέσεις του πενθούντα με τον αποθανόντα. Το άτομο καλείται να μοιραστεί μαζί μας όπως ωραίες, έτσι και άσχημες στιγμές που είχε μαζί του και, να μας περιγράψει τον χαρακτήρα του, με όλες τις θετικές και αρνητικές του πλευρές.

Τον διαβεβαιώνουμε για τη φυσιολογικότητα των συμπτωμάτων που εκδηλώνει και, τον εμψυχώνουμε να αρχίσει να ασχολείται ξανά με τις παλιές του δραστηριότητες ή να ξεκινήσει κάποιες καινούργιες, εάν οι παλιές του φέρνουν αναμνήσεις, τις οποίες δεν είναι ακόμη έτοιμος να αντιμετωπίσει.

Βιβλιογραφία:

1. Διαγνωστικά Κριτήρια DSM-IV-TR, μετ. Κώστας Γκοτζαμάνης, εκδ. Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας, Αθήνα, 2004
2. Harold I. Kaplan and Benjamin J. Sadock, Pocket Handbook of Emergency Psychiatric Medicine, publ. Williams&Wilkins, Baltimore, 1993
3. Psychiatry in Medical Practice, David Goldberg, Frnacis Creed, Sidney Benjamin, publ. Routledge, 1994
4. Raymond Moody and Dianne Arcangel, Life After Loss: conquering grief and finding hope, San Francisco, publ. HarperCollins, 2001